کد مطلب:19931 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:7

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

بعضي عرفا معتقدند انسانها هزار و يك بار مي ميرند و زنده مي شوند، تا در هزار و يكمين بار به خدا مي رسند. آيا اين نظريه درست است؟

اين نظريه مربوط به فلاسفه و مكاتب شرقي مانند هند و بودا و... است. صاحبان اين نظريه قائل به تناسخ هستند.

دو نظريه در افكار هندوهاي آريايي نژاد ظاهر شد كه بعدها هر دو پايه اصلي و جوهري فلسفه هندوئيسم گرديد. يك نظريه، عقيده به اتصال ارواح يا تناسخ است كه آن را هندوان به زبان خود سمساره مي گويند.

بر حسب عقيده هندوان، روح آدمي در هنگام ممات در همه احوال (غير از يك حالت خاص كه روح در مقامي جاويدان در اعلي عليين با برهما وحدت تام حاصل مي كند يا آن كه در اسفل سافلين سرنگون مي شود) يك سلسله توالد و تجديد حيات را طي مي كند و پياپي از عالمي به عالم ديگر در مي آيد. در كسوت هر حيات كه دوره خود را طي كرد، سرانجام در زمان مرگ بار ديگر به پيكر ديگري منتقل مي شود و جامه نو مي پوشد.

ادوار تولد پي در پي در يك سلسله بي انتها براي هميشه ادامه دارد.

اما عقيده دوم (كه عبارت از چگونگي توالد ثانوي است و علت انتقال روح را به جسدي مافوق يا پيكري مادون بيان مي كند) تعبير به قانون كرمه(1) شده است.

حيات اينده هر جاندار بر حسب اين قانون مشخص مي شود. به موجب آن، كردار يا گفتار يا پندار هر فرد موجب نتايجي و سبب اموري است كه سرنوشت حيات بعدي او را معيّن مي كند.(2)

بودا نيز دو اصل اساسي از اصول ديني هندوئيسم را محترم و معتبر شمرده است. دانشمندان غربي نظريه تناسخ به معناي ياد شده را به حكيماني چون فيثاغورث و افلاطون نسبت دادهاند، ولي اين نسبت مورد قبول فلاسفه شرقي نيست.

تناسخ به دو قسم تقسيم مي شود:

1- تناسخ ملكي به اين معنا كه نفس آدمي با رها كردن بدن مادي خود به بدن مادي ديگر وارد مي شود. آن چه از مكتبهاي مختلف هند گزارش شده، ناظر به اين معنا است.

2- تناسخ ملكوتي به اين معنا كه نفس با عقايد و افعال خود بدني مثالي ساخته و به صورت آن مجسّم مي شود.

تناسخ ملكي به دوقسم نزولي و صعودي تقسيم مي شود.

اعتقاد عرفاي اسلامي غير از چيزي است كه مكاتب شرقي به آن معتقدند. ظاهر سؤال اشاره به عقايد مكاتب هندو بودايي دارد.

عرفا از يك نظر معتقدند كه انسان در هر لحظه در حال مردن و زنده شدن است و تناسخ باطل هم پيش نميايد، ولي آن جور كه در سؤال طرح كردهايد، در آثار عرفا مشاهده نكردهايم. البته عرفا بحث فنا را مطرح كردهاند كه موجودات در قوس صعود بر حسب ذات و جوهر به سير تكاملي مي پردازند كه هر مرحلهاي از اين حركت در مرحله بعد فاني است؛ به اين معنا كه جمادي در مرحله نباتي فاني است و نباتي در مرحله حيوان و... مقصود از مردن نه از دست دادن حيات است، بلكه پشت سر گذاشتن مرحله پايي و پست زندگاني و رسيدن به مرتبه بالاتر است.

از جمادي مُردم و نامي شدم

وزنما مُردم، ز حيوان سر زدم

مُردم از حيواني و آدم شدم

پس چه ترسم، كي ز مردن كم شوم

اين فنا به معناي عبور از آن مرحله است، نه به معناي از دست دادن هستي به طور مطلق، بلكه به معناي از دست دادن مرحلهاي از هستي، در عين دست يافتن به مرحله كاملتر از آن است.

براي توضيح بيشتر مراجعه كنيد به كتاب حيات جاودانه، پژوهش در قلمرو معادشناسي، اميد ديواني، ص 172 - 155.

پي نوشتها:

1. Karma.

2. جان ناس، تاريخ جامعه اديان، ترجمه علي اصغر حكمت، ص 155.